اندونزی به عنوان ملتی شناخته شده است که دارای سنت های گوناگونی است و یکی از آنها سنت قبل و حین و بعد از انجام حج است.

در سال ۲۰۱۷ ، مرکز تحقیق وزارت دین در چندین منطقه اندونزی به انجام تحقیقات مربوط به سنت حج پرداخت. سفر به حج در میان مسلمانان، به ویژه در اندونزی به طور کلی دارای سنت های متعددی است:

- به محضر علما رفتن قبل از عزیمت یکی از سنت هایی است که برای افزایش دانش در مورد حج و همچنین برای گرفتن دعا از آنها منظور شده است.

- قبل از عزیمت زائران معمولاً اقوام و همسایگان خود را به مراسم ضیافتی دعوت می کنند. از این انتظار می رود، امور زائران، به ویژه در هنگام انجام مناسک حج به خوبی انجام شود و آنها را از مصیبت و بلا نجات دهد.

- زیارت به زایرانی که عازم می شوند، نیز یکی از سنن حج است که اندونزیایی ها معمولاً انجام می دهند. به افرادی که به حج نرفته اند، توصیه می شود که از زایران عازم حج دعا بخواهند تا در سرزمین بیت الله الحرام دعا کنند.

- خداحافظی نیز متداول است. قبل از عزیمت زائران معمولاً در جلوی خانه از خویشاوندان و همسایگان، خداحافظی می کنند و از آنها دعا می خواهند.

- ولیمه سفر قبل از عزیمت به حج که حجاج هنگام رفتن با صدای اذان بدرقه می شوند

- وقتی از مکه می آیند، اجازه ورود به خانه را قبل از تبرک مردم و دعا نمی دهند

- آب زمزم که از مکه می آورند، در چاهی  می ریزند تا آن چاه برکت آورد

- در مدت حدود ۴۰ روز حضور حجاج در مکه و مدینه، همسایگان و اقوام روزانه یا هفتگی برای قرائت یاسین (قرآن)، تهلیل و غیره به خانه آنها می آیند.

- زیارت به مقبره های اولیا به ویژه اولیای نه گانه.

این همه به ارزشهای اصیل فرهنگی باز می گردد که همراه با فلسفه و ارزش ها و آموزه های برگرفته از اسلام به عنوان راهنما در زندگی روزمره است.

جالب اینجاست که هر منطقه دارای سنت های حج و منحصر به فرد است (با اینکه اشتراکاتی نیز وجود دارد):

۱) سنت جامعه جِنِپونتو، سولاوسی جنوبی

در اتقبال از سفر حج، جامعه جِنِپونتو دارای چندین سنت مانند تعیین روز خوب در هر مرحله از مراسم حج، انجام مناسک های ویژه برای افراد و خانواده ها ، دادن پاکت نامه در برنامه ولیمه سفر است.

برزنجی خوانی (مولود خوانی) چند روز قبل از عزیمت و شب جمعه بعد از عزیمت و استقبال ویژه در هنگام بازگشت از آن سنت ها است.

۲) سنت جامعه دیلی سِردانگ، سوماترای شمالی

در دیلی سِردانگ، تنها یک سنت برای انجام فعالیتهای مختلف در جامعه وجود دارد، یعنی سنت آرد تازه که مانند ولیمه سفر می ماند و ابزاری برای خداحافظی زائران با دوستان و خویشاوندان و برای عذرخواهی از یکدیگر است.

۳) سنت جامعه بانجار، کالیمانتان جنوبی

اجرای سنت سفر حج در جامعه بانجار سه بار انجام می شود ، یعنی قبل از عزیمت ، در حین حج و بعد از بازگشت از زیارت.

قبل از عزیمت به حج، زائران معمولاً از همه اقوام، همسایگان و علما در یک مجلس دعای با هم دعوت می کنند. هدف از انجام هر سنت چیزی جز درخواست سلامتی مسافران در طول سفر تا بازگشت نیست و نیز هنگام انجام حج هیچ مزاحمتی به وجود نیاید.

۴) سنت جامعه جاوه شرقی

* سنت حج جامعه مادورا:

سنت سفر حج شامل برگزاری مجلس سخنرانی و دعا، رژه بدرقه و استقبال است. هنگامی که زایر از خانه خارج شده است، یکی از اعضای خانواده سکه ها و اسکناس های حداکثر ۵۰۰۰ روپیه را توزیع می کند.

در حین حضور او در مکه، خانواده در خانه مراسم دعا و تلاوت قرآن و صلوات هر شب برگزار می کنند. ۵۰ و حتی صدها نفر در آن مراسم حضور پیدا می کنند. در پایان، به آنها غذا یا کیک و نوشیدنی داده می شود. این مراسم تا ۴۰ روز یا تا زمان بازگشت زائر به خانه برگزار می شود.

وقتی از حج می آید، مراسم استقبال با حضور بستگان و همسایگان و جامعه ترتیب داده می شود. پس از بازگشت به مدت ۴۰ روز، اقوام، همسایگان، آشنایان و علما می آیند تا تبرک حج و دعا بجویند، زیرا که اعتقاد بر این دارند که زائران به مدت ۴۰ روز پس از بازگشت از مکه و مدینه، دعای شان به سرعت توسط خداوند مستجاب می شود. به آنهایی که می آیند، غذا و نوشیدنی، سوغاتی ویژه خاورمیانه مانند سجاده، تسبیح، عطر، حجاب، لباس، کلاه نماز، عمامه و غیره داده می شود.

پس از گذشت ۴۰ روز از بازگشت، بستگان و همسایگان جهت برگزاری مراسم شکرگزاری دعوت می شوند.

براساس برآوردها ، هزینه برگزاری آن می تواند به بیش از هزینه خود حج برسد. با این حال ، زائران نسبت به پرداخت آن، حاضر اند مبلغ زیادی پول بدهند، زیرا که در هنگام بازگشت، عنوان حاج جایگاه اجتماعی بالایی از قبیل افزایش وضعیت اجتماعی، احترام و شناخت اجتماعی و اعتماد جامعه را به وجود می آورد.

* سنت حج در شهر قدوس

برخی از مردم شهر قدوس، جاوه میانی در برگزاری مراسم سنت های حج، با زیارت قبور اولیا آغاز می کنند. سپس ولیمه سفر و دعوت ضیافتی از اقوام، بستگان و همسایگان انجام می شود و دعا برای زایران، مراسم تهلیل، ذکر و مولود خوانی در مدت حضور در سرزمین حرام صورت می گیرد.

* سنت حج در شهر گِرسیک

مردم شهر گِرسیک، جاوه شرقی نیز یک سنت منحصر به فرد در رابطه با سنت های حج دارد. جامعه گرسیک جامعه ای است که هنوز به سنت های دینی که در جوامع خود زنده است، اهمیت می دهد. این سنت عبارت است از خداحافظی و درخواست دعا (رضایت)، زیارت حج به زایران عازم، ولیمه سفر، قرائت مناقب عبدالقادر جیلانی، قرائت و ختم قرآن و شکرگزاری.

این سنت ها هنوز هم حفظ می شوند، زیرا که مردم معتقدند معانی و ارزش های موجود در آنها وجود دارد. در سنت های حج جامعه گِرسیک سه نماد وجود دارد که در قالب گفتار و غذا یافت می شود. این سه نماد عبارتند از تلبیه و صلوات حج، مناقب شیخ عبدالقادر جیلانی و آب زمزم. این سه نماد دارای معانی مختلفی هستند.

تلبیه و صلوات به این معناست که فرصتی برای سفر حج به وجود بیاید. نوشیدن آب زمزم فواید زیادی دارد، اگرچه نمی توان فوراً اثربخشی آن را دید، اما بسیاری از مردم به ویژگی های موجود در آبی که فقط متعلق به این کشور عربی است، اعتقاد دارند. این آب می تواند به عنوان داروی  بیماری باشد.

۵) سنت های حج در جاوه غربی

- قدم برداشتن همراه با خواندن دعا و آیات قرآن، کفن آوردن توسط زایران عازم از سنت های حج در منطقه کاراوانگ است.

- تلقین حج، توزیع پول) سکه)،اذان گفتن، توسل، رها کردن کبوتران و توزیع هدایا و بدرقه زایران، کوزه گذاری، خواندن اوراد و تهلیل در زمان عزیمت زائران، استقبال از ورود حجاج از زیارت حج با پهن کردن پارچه از جاده به سمت خانه ، از سنت های رایج حج در منطقه چیرِبون و ایندرامایو است

در زمان قبل از عزیمت، زائران از جاوه غربی مراسم ولیمه سفر، زیارت قبور و صدقه دادن را انجام می دهند. سپس زایران، به ویژه از شهرهای چیرِبون و ایندرامایو غسل با آب سدر را انجام می دهند.

غسل با آب سدر که به غسل رؤیت یاد می شود، برای پاک کردن خود از نظر جسمی و روحی است. این غسل نماد تسلیم و تلاش برای پاک کردن خود از هر خطا و اشتباه انجام شده است. آیین این غسل با قرائت آیات قرآن همراه است.

یکی دیگر از سنن حج در منطقه بانتِن مراسم شکرگزاری است که ابتدا با جستجوی هیزم شروع می شود و به چیدن میوه در مزارع یا باغ و تقسیم دعوت نامه ها ادامه می یابد. برنامه ولیمه سفر در سه روز اخیر قبل از عزیمت برگزار می شود.

* سنت کوزه گذاری حج

سنت کوزه گذاری در شهر چیرِبون، جاوه غربی هر بار که یک شهروند می خواهد به حج سفر کند، انجام می شود.

یک کوزه در جلوی خانه یکی از شهروندان چیرِبون گذاشته شده است. ساکنان اطراف از آن آب می نوشند. این بخشی از سنت های مردم منطقه چیرِبون است که هر بار که یک شهروند می خواهد به حج سفر کند، مشاهده می شود. این سنت به سنت کوزه گذاری حج یاد می کنند.

آب معمولی در آن است و این سنتی است که از اجداد نسل به نسل منتقل شده است. این کوزه در مقابل خانه زایر، می گذارند. اگر آب در آن تمام شود، خانواده آب را دوباره پر می کنند.

کوزه از ابتدای عزیمت تا زمانی که زائر عبادت حج را انجام می دهد، وجود دارد و حتی از اولین قدم زایر که از خانه بیرون بر می دارد، گذاشته شده است.

هدف این است که زایر همیشه در هر مناسک و انجام عبادت احساس راحتی کند و خنک شود. مردم بر این باورند که در هر جرعه آب از کوزه حج که مردم محل می نوشند، دعا وجود دارد.

وجود کوزه حج از سفر خود زائران جدا نیست. در گذشته، زائران سفر و زمان بسیار خطرناکی را پشت سر می گذاشتند.

ماه ها و حتی یک سال نیز آن کوزه هست. برخی بر این باورند که کوزه برکت را برای افرادی که آن را می نوشند، می آورد و به ساکنان برای زیارت حج سرایت می دهد و زایران که در حال انجام مناسک اند، احساس گرما در هوای سحرا نمی کنند.

علاوه بر آن، این سنت روابط اجتماعی و صله رحم جامعه را به طور غیرمستقیم تقویت می کند، زیرا کسانی که از آن آب (برای نوشیدن یا صورت شستن) استفاده می کنند، برای سلامتی زائران نیز دعا می کنند.

۶) سنت حج در میان جامعه کِرینچی، جَمبی

مراسمی که تاکنون در منطقه کِرینچی، جَمبی (یک استان واقع در ساحل شرقی در بخش مرکزی جزیره سوماترا) انجام می شود، عبارتند از:

• ولیمه سفر

قبل از عزیمت به حج، برگزاری ولیمه سفر یا ضیافت یکی از سنن مسلمان در این وطن است. روستاییان آن را شکرگزاری یا کندوری حج یاد می کنند.

در حقیقت، علاوه بر دادن صدقه، در این مناسبت زائران پیام خداحافظی و عذرخواهی را از بستگان و ساکنان محل ابلاغ می کنند و مهمتر از این، دعا می خواهند که در انجام مناسک حج توفیق و موفقیت (حج مبرور) کسب کنند.

• باتاله (Batale) یا سرود ویژه

توضیح تصویر: گروه سرود در حال خواندن Tale (سرود ویژه) برای بدرقه حجاج

Tale یک آهنگ هنری منطقه کِرینچی است که در برنامه های مختلف مانند آیین سنتی، شروع کاشت برنج، ​​مجالس عروسی و مراسم مذهبی خوانده می شود. از آن جمله مراسم بدرقه حجاج قبل از عزیمت به مکه است. شعر آن با نیازها تنظیم می شود.

معمولاً، بعد از عشا تا نیمه شب برگزار می شود. اشعار آن در مورد سفر زیارتی و سری عبادتهایی است که هنگام حضور در سرزمین حرام انجام خواهد شد.

• بدرقه رسمی از مردم

صبح روز قبل از خروج زائر از روستا، همسایگان، اقوام و دوستان نماز صبح را در خانه او می خوانند. پس از صرف صبحانه، به سمت مسجد رژه میروند تا با سایر زایران جمع شوند. اشک خویشاوندان پس از شنیدن صدای اذان که در مقابل درب می گوید، جاری می شود و زائران برای خروج از حیاط آماده میشوند.

پس از رسیدن به مسجد، مراسم با یک توصیه لازم و بدرقه از علما یا بزرگان محل آغاز می شود و با دعا و مصافحه پایان می یابد. اذان برای دومین بار در مقابل درب مسجد گفته می شود که رفتن زائران را همراهی می کند.

از مسجد، زائران را دوباره با صلوات و ذکر به سمت خیابان می برند و به شهر می روند تا به سایر حجاج بپیوندند و بدرقه رسمی توسط شهردار و یا رئیس دفتر منطقه ای وزارت دین انجام شود.

شایان ذکر است، به دلیل شرکت در این مراسم، در روز عزیمت حجاج دانش آموزان مقطع ابتدایی در مدرسه حضور پیدا نمی کنند. گرچه معلمان اعلام کرده اند که کلاس برگزار می شود، اما آنها گوش نمی دهند و در مراسم شرکت می کنند. این شرایط از زمان بسیار طولانی ادامه داشته و تبدیل به فرهنگ و عادت شده است.

ولیمه سفر (حج)، سنت ویژه زایران اندونزیایی برای طلب دعا

در سنت و فرهنگ اسلامی در اندونزی، ولیمه سفر جهت دعا برای زائران وجود دارد. علاوه بر دعای سلامت در سفر و بازگشت، دعای حج مبرور نیز زمزمه می شود. مراسم عبارتند از دعای با هم، یک سخنرانی یا توصیه کوتاه و با یک غذا در پایان.

در این مراسم، ۴ پاداش خوب وجود دارد که برای هرکسی که این کار را انجام دهد، حاصل می شود:

۱. ولیمه سفر فعالیت دعا برای کسی است که در اسلام دعا کردن برای یکدیگر، تاکید دارد.

۲. با برگزاری این رویداد، میزبان سعی می کند خانواده را جمع کند که خویشاوندان سخنرانی هایی که در این رویداد ارائه می شود را گوش دهند.

۳. صله رحم نیز به تحقق می رسد.

۴. در آن فرهنگ نیز عنصر صدقه وجود دارد.

این سنت از زمان های بسیار قدیم وجود داشته است، وقتی مردم اندونزی با حمل و نقل قایق به حج می رفتند. از همین رو نیز این فرهنگ شکل گرفته است. زیرا با گذر زمان نسبتاً طولانی سفر، زائران امیدوارند از ابتدای سفر تا بازگشت در امان بمانند. بنابراین، قبل از عزیمت، دعا می خواهند.

در گذشته، زائران مراسم را جهت درخواست دعا برگزار می کردند، اما اکنون به عنوان یک سنت تبدیل شده است.

سنت کوزه شکنی در عزیمت زائران حج

توضیح تصویر: تصویر صفحه ویدئویی مراسم کوزه شکنی توسط مدیریت گارودای اندونزی در جولای ۲۰۱۹

مراسم بدرقه حجاج امسال با رویداد کوزه شکنی که توسط مدیریت هواپیمایی گارودای اندونزی انجام شده است، همراه بود. این مراسم قبل از عزیمت زائران اتفاق افتاد.

سنت کوزه شکنی معمولاً به عنوان یک سنت جاوایی در مراسم ازدواج انجام می شود. افراد محلی که این کار را انجام می دهند، بر این باورند که مراسم برای عروس و داماد برکت می آورد و روزی آنها گشوده می شود.

اما سنت کوزه شکنی دارای یک فلسفه است که نماد دعا است. این سنت در مراسم عزیمت حجاج نوعی از ادغام فرهنگ بین یکدیگر قلمداد می شود. هنگامی که اسلام هنوز به اندونزی نرسیده بود، مردم اندونزی از قبل دارای فرهنگ بالایی بودند که توسط پادشاهی های بزرگ در مجمع الجزایر به ارث رسید. به طور کلی، مردم سنت های خوبی داشتند. وقتی اسلام آمد، لزوماً کل سنت را نابود نکرده است.